تحت چه شرایطی یک قرارداد باطل اعلام میشود؟
شکل‌گیری (انعقاد) و برهم خوردن قرارداد هم تابع قواعد خاصی است. در این میان، یکی از اصطلاحات مرتبط با قراردادها، بطلان قرارداد است.
شاید بارها این جمله را شنیده باشید که «فلان قرارداد یا معامله باطل است» اما واقعا مقصود از بطلان معاملات چیست؟ و در چه صورتی می‌توان گفت که یک معامله باطل است؟ در این مطلب از مجله دلتا به موضوع شرایط باطل کننده قرارداد می‌پردازیم.
دلایل باطل بودن یک قرارداد
فقدان قصد
اعمال حقوقی برای آن‌که انجام شوند و آثار قانونی خود را به وجود آورند، نیازمند قصد هستند. مقصود از قصد آن است که فرد باید بخواهد معاملهای را انجام دهد و همچنین باید بخواهد که آثار مربوط به آن معامله بر فعل او بار شود؛ در واقع شخصی که قراردادی را منعقد می‌کند، هم باید انجام یک معامله و هم ایجاد آثار مربوط به آن معامله را بخواهد.
بنابراین اگر شخصی، دیگری را به انجام یک معامله مجبور کند، در این حالت با توجه به اینکه این شخص در انجام معامله مجبور بوده است، طبق قانون می‌توان گفت که به‌طور کلی قراردادی هم واقع نشده و در واقع معامله باطل است.
فقدان اهلیت
اهلیت به معنای صلاحیت و شایستگی است. همه انسان‌ها هنگامی که متولد می‌شوند، شایستگی و توانایی داشتن حق را پیدا میکنند اما برای آن‌که بتوانند حقوق خود را اعمال یا اجرا کنند باید شرایط خاصی داشته باشند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از عقل، بلوغ و رشد.
در واقع منظور از داشتن اهلیت، داشتن همین سه ویژگی است. بنابراین شخصی که صغیر باشد یعنی به سن بلوغ نرسیده باشد و شخصی که عاقل نباشد و به عبارت بهتر مجنون باشد، معامله ای که انجام می‌دهد باطل خواهد بود. همچنین قراردادهای شخص سفیه (شخصی که نتواند هم‌چون یک انسان معقول امور مالی خود را اداره کند) در خصوص امور مالی، باطل است.
نامشروع بودن جهت معامله
هر قراردادی با هدف خاصی منعقد میشود و این هدف، از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. یک نفر خانهای را خریداری می‌کند تا در آن سکونت کند و دیگری خانهای می‌خرد تا آن را اجاره دهد.
هیچ ضرورتی ندارد که طرفین هدف خود از انجام معامله را در آن ذکر کنند اما اگر هدفی در قرارداد ذکر شده باشد، باید مشروع باشد. بنابراین اگر شخصی خانهای بخرد، ضرورتی ندارد اعلام کند که برای چه منظوری آن را خریداری می‌کند اما اگر بخواهد هدف خود را اعلام کند، این هدف باید مشروع باشد.
معین بودن مورد معامله
هر معاملهای یک موضوع دارد که به آن، مورد معامله گفته میشود. موضوع معامله گاه یک عمل و گاه یک مال است؛ یعنی در اثر یک قرارداد، گاه برای طرفین تعهدی برای انجام یک کار به‌وجود می‌آید و گاه تعهد برای تسلیم یک مال ایجاد میشود.
موضوع معامله خواه تعهد به انجام یک کار باشد و خواه تعهد به تسلیم یک مال، باید خالی از ابهام و معلوم باشد. در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود.
پیشنهاد مطالعه: برای آشنایی با نکات حقوقی بیشتر مطلب آیا تقسیم ارث بدون حضور همه وراث امکان دارد؟ مطالعه کنید.
